حضرت مهدی(عج)؛ فروغ تابان ولایت| ۳۴
مسلمانان باید هشیار و بیدار باشند و فراموش نکنند و بدانند که انگیزه غیبت آن حضرت چه بوده و فواید آن چیست؟ انتظار یعنی چه؟ یاران خاصّ حضرت مهدی(ع) باید دارای چه ویژگی‌ها و شرایطی باشند؟ با مطالعه این کتاب نتیجه می‌گیریم که: مسلمانان باید هشیار و بیدار باشند و فراموش نکنند و بدانند که انگیزه غیبت آن حضرت چه بوده و فواید آن چیست؟ انتظار یعنی چه؟ یاران خاصّ حضرت مهدی(ع) باید دارای چه ویژگی‌ها و شرایطی باشند؟
امکانات دنیای اسلام بسیار وسیع است و با به کارگیری صحیح آن می‌توان به حکومت جهانی رسید. برای تحقّق چنین طرحی، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و جهاد و مبارزه خستگی‌ناپذیر و پیگیر و هشیاری است. هدف مشخّص است نه کور، بنابراین، این گام‌ها به سوی روشنایی برداشته می‌شود.
توجّه به اماکن مقدّسه و شهرهای با اهمیّت و صدور انقلاب به این سرزمین‌ها و بالاخره آمادگی فرهنگی و اقتصادی و رزمی و تشکیل ارتش‌های میلیونی و راه‌اندازی نهضت‌های جهانی در همه سرزمین‌ها همچون صدر اسلام باشد، که هر فرد مسلمان مانند یک سرباز جانباز حکومت اسلامی عمل کند.
اتّحاد و برادری و رعایت حقوق همدیگر مسلمانان در تمام زمینه‌ها، با توجّه به اینکه توحید و نفی شرک مطلق و همچنین تقوا و پاکی و خلوص در این امور که سنگ اول این ساختمان عظیم را تشکیل می‌دهد، باید از مهم‌ترین برنامه‌ها باشد.
علمای اخلاق می‌گویند: مراحل تکامل، چهار پایه دارد: کشف و شناخت؛ استخراج و عمل؛ فردسازی؛ جامعه‌سازی. به راستی که درست گفته‌اند. اگر این مراحل به طور صحیح طی شود، آن وقت است که ما در مسیر انتظار هستیم.
خلاصه جمع‌بندی کتاب در یک کلمه، آمادگی و تلاش پیگیر در تمام ابعاد اسلامی است، توجّه به تاریخ اسلام و معانی آیات قرآن و روایات معصومین(ع) ما را در این جهت کمک بسزایی می‌کند، چنان که گفتیم: مهم‌ترین هدف امام قائم(ع) پس از ظهور، تهذیب و تکمیل نفوس است که در پرتو آن سایر امتیازات نیز به دست می‌آید.
امکانات دنیای اسلام بسیار وسیع است و با به کارگیری صحیح آن می‌توان به حکومت جهانی رسید. برای تحقّق چنین طرحی، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و جهاد و مبارزه خستگی‌ناپذیر و پیگیر و هشیاری است. هدف مشخّص است نه کور، بنابراین، این گام‌ها به سوی روشنایی برداشته می‌شود.
توجّه به اماکن مقدّسه و شهرهای با اهمیّت و صدور انقلاب به این سرزمین‌ها و بالاخره آمادگی فرهنگی و اقتصادی و رزمی و تشکیل ارتش‌های میلیونی و راه‌اندازی نهضت‌های جهانی در همه سرزمین‌ها همچون صدر اسلام باشد، که هر فرد مسلمان مانند یک سرباز جانباز حکومت اسلامی عمل کند.
اتّحاد و برادری و رعایت حقوق همدیگر مسلمانان در تمام زمینه‌ها، با توجّه به اینکه توحید و نفی شرک مطلق و همچنین تقوا و پاکی و خلوص در این امور که سنگ اول این ساختمان عظیم را تشکیل می‌دهد، باید از مهم‌ترین برنامه‌ها باشد.
علمای اخلاق می‌گویند: مراحل تکامل، چهار پایه دارد: کشف و شناخت؛ استخراج و عمل؛ فردسازی؛ جامعه‌سازی. به راستی که درست گفته‌اند. اگر این مراحل به طور صحیح طی شود، آن وقت است که ما در مسیر انتظار هستیم.
خلاصه جمع‌بندی کتاب در یک کلمه، آمادگی و تلاش پیگیر در تمام ابعاد اسلامی است، توجّه به تاریخ اسلام و معانی آیات قرآن و روایات معصومین(ع) ما را در این جهت کمک بسزایی می‌کند، چنان که گفتیم: مهم‌ترین هدف امام قائم(ع) پس از ظهور، تهذیب و تکمیل نفوس است که در پرتو آن سایر امتیازات نیز به دست می‌آید.
خودسازی و پاک‌سازی
امام صادق(ع) فرمود:
«مَنْ سَرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحابِ القآئِمِ فَلیَنْتَظِرْ وَلیَعْمَلْ بِالوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الأَخْلاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِیئاً لَکُمْ أَیَّتُهَا العِصابَةٌ المَرْحُومَةِ»؛
«هر کس دوست دارد تا از یاران قائم(ع) باشد، باید در انتظار ظهور باشد، و حتماً باید کارهایش بر اساس تقوا، پاکی و اخلاق نیک باشد، چنین کسی منتظر امام(ع) است، و در این راه بکوشید و آماده باشید، گوارا باد بر شما ای جوانمردان که رحمت خدا با شماست.»[1]
علمای اخلاق می‌گویند؛ انسان وقتی که صبح از خواب برمی‌خیزد تا شب که می‌خوابد، باید چهار چیز را حفظ کند. مشارطه، مراقبه، محاسبه و محاکمه. یعنی نخست متعهّد باشد که در کارهایش گناه وارد نشود. دوم مواظب باشد که این حالت ادامه یابد. سوم در آخر کار خود را به حساب بکشد که مبادا در حسابش بدهکار خدا باشد. چهارم در صورت بدهکاری نفس خود را به محاکمه بکشد و بازخواست نماید و به جبران بدهکاری بپردازد.
پیامبر خدا(ص) فرمود:
««آیا می‌خواهید شما را به زرنگ‌ترین زرنگ‌ها و احمق‌ترین احمق‌ها خبر دهم؟ عرض کردند: آری. فرمود: زیرک‌ترین زیرک‌ها کسی است که خود را برای بعد از مرگ به حساب بکشد، و احمق‌ترین احمق‌ها کسی است که از هوای نفس پیروی کند و آرزوی امان و رحمت الهی را داشته باشد.»[2]
امام علی(ع) در ضمن خطبه‌ای فرمود:
««آیا در قیامت نفوس انسان‌ها حتّی به مقدار خردل(ذرّه) مورد بازخواست نیستند؟»[3]
قرآن در سوره نساء آیه 1 می‌فرماید:
«إِنَّ الله کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً»؛
«خداوند مراقب کارهای شماست.»
و در روایات آمده:
«إِنَّهُ یَنْشُرُ لِلعَبْدِ فِی کُلِّ حَرَکَةٍ مِنْ حَرَکاتِهِ وَ إِنْ صَغُرَتْ ثَلاثَةَ دَواوِینٍ، الأَوَّلُ: «لِمَ»؛ الثّانِی: «کَیْفَ»؛ الثّالِثُ: «لِمَنُ»؛»
«هنگام انجام عمل هرقدر هم کوچک باشد سه دفتر برای ثبت خصوصیات آن گشوده می‌شود: اوّل: چرا؟، دوم: چگونه؟، سوم: برای چه کس؟»».
یعنی انگیزه عمل، چگونگی و کیفیت آن و هدف نهایی آن چیست؟
بنابراین باید منتظران حضرت مهدی(ع) و زمینه‌سازان انقلاب جهانی به رهبری آن حضرت این امور را رعایت کنند، که پایه و سنگ اول است. باید توجّه داشت که اعمال ما را در هرماه یک روز یا چند روز به خدمت امام زمان(ع) می‌برند و آن حضرت آن‌ها را می‌بیند[4]، بسیار باید توجّه داشت که مبادا ما مورد نفرین امام(ع) گردیم.
امام باقر(ع) فرمود:
«مَنْ ماتَ وَ هُوَ عارِفٌ لِإِمامَتِهِ لَمْ یَضُرُّهُ تَقَدُّمُ هذَا الأَمْرِ أَوْ تَأَخُّرُهُ وَ مَنْ ماتَ عارِفاً بِإِمامَتِهِ کانَ کَمَنْ کانَ مَعَ القآئِمِ فِی فِسْطاطِهِ؛»
«هر کس بمیرد ولی شناخت به امامت (حضرت قائم(ع)) داشته باشد، دیر و یا زود شدن ظهورش، به او ضرر نمی‌رساند، و هر کس شناخت به امامت او داشته باشد و بمیرد، مانند کسی است که همراه قائم(ع) در میان خیمه او است.»[5]
بنابراین ما هم‌اکنون می‌توانیم با خودسازی، از یاران نزدیک امام قائم(ع) باشیم.
نشانه‌های عالی انتظار
بعضی از علمای بزرگ برای درجه عالی انتظار با استفاده از روایات، دوازده نشانه ذکر کرده و نشانه دوازدهم را چنین شرح می‌دهند: از علامات انتظار، مهیّا بودن برای ورود محبوب است و مهیّا بودن به چند چیز است:
1. عزم حقیقی بر یاری و متابعت آن حضرت(ع).
2. متّصف شدن به صفات نیک و دوری از هرگونه آلودگی اخلاقی
آیینه شو جمال پری طلعتان طلب/ جاروب کن تو خانه و پس میهمان طلب
3. مواظبت در طاعات و انجام واجبات و مستحبّات و ترک محرّمات و مکروهات.
4. تهیّه سلاح
5. مرابطه و مرزداری
6. مواظبت در خواندن عهدنامه‌ی بزرگ و کوچک (که در کتاب زادالمعاد مذکور است).[6]
ظلم نکردن، اعانت به ظلم نکردن، هشیاری، توجّه و شناخت افراد نیرنگ‌باز و توطئه‌گر از جمله اموری است که باید به آن توجّه داشت.
رعایت حقوق برادران
از مهم‌ترین امور در زندگی محبّان و منتظران قائم(ع) رعایت حقوق برادران و مسلمانان است. در این‌باره بهتر است پای سخن پرمغز و دل‌نشین امام صادق(ع) و امام باقر(ع) بنشینیم: امام باقر(ع) به جابر جعفی(ره) فرمود:
«ای جابر! آیا کسی که ادعای تشیّع می‌کند، برای او این قول که دوست اهل‌بیت(ع) هستم، کافی است؟! سوگند به خدا، شیعه ما نیست مگر کسی که پرهیزکار بوده و اطاعت از خداوند کند.
شیعیان ما را به این صفات بشناسید: تواضع و خشوع، امانت‌داری، بسیار در یاد خدا بودن، اهل نماز و روزه بودن، احترام به پدر و مادر کردن، مهربانی کردن به همسایگان مستمند و بدهکار و یتیمان، راست‌گو بودن، آن‌ها تلاوت قرآن می‌کنند و زبانشان را کنترل می‌نمایند و برای خودشان در همه چیز امین هستند.
ای جابر! «ما تَنالُ وِلایَتَنا إِلّا بِالعَمَلِ وَ الوَرَعِ؛ به ولایت و دوستی ما، جز از راه عمل و پرهیزکاری نمی‌توانی برسی.»[7]
امام باقر(ع) به یکی از یارانش به نام سعید بن حسن(ره) فرمود:
««آیا در میان شما این روش هست که کسی از شما به حضور برادر دینی‌اش برود، دست در جیب او کند و به اندازه‌ی احتیاج خود، از آن پول بردارد و صاحب پول از آن جلوگیری نکند؟
سعید عرض کرد: نه چنین کسی را سراغ ندارم.
امام(ع) فرمود: بنابراین اخوّت و برادری در کار نیست.
سعید عرض کرد: آیا در این صورت ما در هلاکت هستیم؟
امام(ع) فرمود: عقل این مردم هنوز تکمیل نشده است.[8]
(تکلیف به حساب اختلاف درجات عقل مختلف می‌شود).»
امام صادق(ع) در ضمن گفتار می‌فرماید:
«ما أَقَلَّ وَاللَّهِ مَنْ یَتَّبِعُ جَعْفَراً مِنْکُمْ، إِنَّما أَصْحابِی مَنِ اشْتَدَّ وَرَعَهُ وَ عَمِلَ لِخالِقِهِ وَ رَجا ثَوابَهُ فَهؤُلآءِ أَصْحابِی»؛
«سوگند به خدا چقدر پیروان جعفر از شما کم شده‌اند، بدانید که یاران من کسانی هستند که در پاکی و پرهیزکاری محکم باشند و کارهایشان را برای خدا انجام دهند و امید به پاداش خدا داشته باشند، این‌ها اصحاب و یاران من هستند.»[9]
در موردی حقوق برادران دینی به حدیث جالب و جامع ذیل که امام صادق(ع) برای یکی از یارانش «معلّی بن خُنَیس» در موارد هفت‌گانه زیر شرح داده‌اند، توجّه کنید:
معلّی بن خنیس(ره) می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: حقّ مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود:
«هفت حق واجب است که اگر یکی از آن‌ها را تباه کند، از ولایت و اطاعت خداوند خارج شده و خداوند از او بهره (طاعت و بندگی) ندارد.
عرض کردم: آن‌ها چیست؟ فرمود: من بر تو نگرانم، می‌ترسم آن‌ها را تباه سازی و بدانی و عمل نکنی.
عرض کردم: لا قوّة إِلّا باللَّه!
فرمود: آسان‌ترین آن‌ها این است که:
1. آنچه را برای برادر مسلمانت دوست بداری که برای خودت دوست می‌داری، و نپسندی برای او آنچه را که برای خود نمی‌پسندی.
2. از خشمگین کردن برادر مسلمانت (یا از خشم) دوری کنی، و آنچه را که مورد رضایتش است انجام دهی و اوامرش را اطاعت کنی.
3. با جان و مال و زبان و دست و پای خود او را یاری کنی.
4. چشم و راهنما و آیینه او باشی.
5. تو سیر نباشی و او گرسنه، تو سیراب نباشی و او تشنه، و تو پوشیده نباشی و او برهنه.
6. اگر دارای خدمتکار باشی و برادر مسلمانت خدمتکار نداشته باشد، بر تو واجب است که خدمتکارت را بفرستی تا لباس‌های او را بشوید و غذایش را آماده کند و فرشش را بگستراند.
7. او را از مسؤولیت‌های سوگندهایش رها سازی، دعوتش را اجابت کنی، در بیماری او را عیادت نمایی، بر جنازه‌اش حاضر شوی، اگر دانستی که او حاجتی دارد در ادای حاجت او شتاب کنی، تأخیر در روای حاجت او نکنی که او اظهار آن کند، بلکه زودتر به رفع نیازش بپردازی.
سپس امام صادق(ع) گفتارشان را با این جملات پایان دادند:
«فَإِذا فَعَلْتَ ذلِکَ وَصَلْتَ وِلایَتَکَ بِوِلایَتِهِ وَ وِلایَتِهِ بِوِلایَتِکَ»؛
«وقتی چنین کردی، دوستی خود را به دوستی او و دوستی او را به دوستی خود پیوند داده‌ای.»[10]
در اینجا این فصل را با حدیث عرفانی ذیل پایان می‌بریم. حضرت موسی بن عمران(ع) به خدا عرض کرد:
««پروردگارا آیا کسی را مثل من گرامی داشته‌ای، آنجا که سخن خود را به من شنوانده‌ای؟
خداوند فرمود: بدان که برای من بندگانی هست که در آخرالزمان می‌آیند، آن‌ها به من از نسبت به تو نزدیک‌ترند، زیرا من با تو با واسطه بودن هفتاد هزار پرده‌ی حجاب سخن می‌گویم ولی هرگاه (بنده من در آخرالزمان) روزه بگیرد، و بر اثر روزه لب‌هایش سفید و رنگش زرد گردد این هفتاد هزار پرده را هنگام افطار آن‌ها برمی‌دارم» (و این چنین به آن‌ها نزدیک می‌شوم).[11]
روزی که سر از پرده برون خواهی کرد/ دانم که زمانه را زبون خواهی کرد
گر زیب و جمال از این فزون خواهی کرد/ یا رب چه جگرها است که خون خواهی کرد
نتیجه اینکه علاقه‌مندان و یاران امام مهدی(ع) باید کاملاً خود را وظیفه‌شناس و پایبند به اسلام و متعهّد و مسئول بدانند و همواره مراقب احوال و کارهای خود باشند، و از انحرافات دوری جسته و پناه به خدا ببرند و مو به مو احکام اسلام را عمل نمایند، تا شایستگی سربازی آن حضرت را پیدا کنند.
«ای جابر! آیا کسی که ادعای تشیّع می‌کند، برای او این قول که دوست اهل‌بیت(ع) هستم، کافی است؟! سوگند به خدا، شیعه ما نیست مگر کسی که پرهیزکار بوده و اطاعت از خداوند کند.
شیعیان ما را به این صفات بشناسید: تواضع و خشوع، امانت‌داری، بسیار در یاد خدا بودن، اهل نماز و روزه بودن، احترام به پدر و مادر کردن، مهربانی کردن به همسایگان مستمند و بدهکار و یتیمان، راست‌گو بودن، آن‌ها تلاوت قرآن می‌کنند و زبانشان را کنترل می‌نمایند و برای خودشان در همه چیز امین هستند.
ای جابر! «ما تَنالُ وِلایَتَنا إِلّا بِالعَمَلِ وَ الوَرَعِ؛ به ولایت و دوستی ما، جز از راه عمل و پرهیزکاری نمی‌توانی برسی.»[7]
امام باقر(ع) به یکی از یارانش به نام سعید بن حسن(ره) فرمود:
««آیا در میان شما این روش هست که کسی از شما به حضور برادر دینی‌اش برود، دست در جیب او کند و به اندازه‌ی احتیاج خود، از آن پول بردارد و صاحب پول از آن جلوگیری نکند؟
سعید عرض کرد: نه چنین کسی را سراغ ندارم.
امام(ع) فرمود: بنابراین اخوّت و برادری در کار نیست.
سعید عرض کرد: آیا در این صورت ما در هلاکت هستیم؟
امام(ع) فرمود: عقل این مردم هنوز تکمیل نشده است.[8]
(تکلیف به حساب اختلاف درجات عقل مختلف می‌شود).»
امام صادق(ع) در ضمن گفتار می‌فرماید:
«ما أَقَلَّ وَاللَّهِ مَنْ یَتَّبِعُ جَعْفَراً مِنْکُمْ، إِنَّما أَصْحابِی مَنِ اشْتَدَّ وَرَعَهُ وَ عَمِلَ لِخالِقِهِ وَ رَجا ثَوابَهُ فَهؤُلآءِ أَصْحابِی»؛
«سوگند به خدا چقدر پیروان جعفر از شما کم شده‌اند، بدانید که یاران من کسانی هستند که در پاکی و پرهیزکاری محکم باشند و کارهایشان را برای خدا انجام دهند و امید به پاداش خدا داشته باشند، این‌ها اصحاب و یاران من هستند.»[9]
در موردی حقوق برادران دینی به حدیث جالب و جامع ذیل که امام صادق(ع) برای یکی از یارانش «معلّی بن خُنَیس» در موارد هفت‌گانه زیر شرح داده‌اند، توجّه کنید:
معلّی بن خنیس(ره) می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: حقّ مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود:
«هفت حق واجب است که اگر یکی از آن‌ها را تباه کند، از ولایت و اطاعت خداوند خارج شده و خداوند از او بهره (طاعت و بندگی) ندارد.
عرض کردم: آن‌ها چیست؟ فرمود: من بر تو نگرانم، می‌ترسم آن‌ها را تباه سازی و بدانی و عمل نکنی.
عرض کردم: لا قوّة إِلّا باللَّه!
فرمود: آسان‌ترین آن‌ها این است که:
1. آنچه را برای برادر مسلمانت دوست بداری که برای خودت دوست می‌داری، و نپسندی برای او آنچه را که برای خود نمی‌پسندی.
2. از خشمگین کردن برادر مسلمانت (یا از خشم) دوری کنی، و آنچه را که مورد رضایتش است انجام دهی و اوامرش را اطاعت کنی.
3. با جان و مال و زبان و دست و پای خود او را یاری کنی.
4. چشم و راهنما و آیینه او باشی.
5. تو سیر نباشی و او گرسنه، تو سیراب نباشی و او تشنه، و تو پوشیده نباشی و او برهنه.
6. اگر دارای خدمتکار باشی و برادر مسلمانت خدمتکار نداشته باشد، بر تو واجب است که خدمتکارت را بفرستی تا لباس‌های او را بشوید و غذایش را آماده کند و فرشش را بگستراند.
7. او را از مسؤولیت‌های سوگندهایش رها سازی، دعوتش را اجابت کنی، در بیماری او را عیادت نمایی، بر جنازه‌اش حاضر شوی، اگر دانستی که او حاجتی دارد در ادای حاجت او شتاب کنی، تأخیر در روای حاجت او نکنی که او اظهار آن کند، بلکه زودتر به رفع نیازش بپردازی.
سپس امام صادق(ع) گفتارشان را با این جملات پایان دادند:
«فَإِذا فَعَلْتَ ذلِکَ وَصَلْتَ وِلایَتَکَ بِوِلایَتِهِ وَ وِلایَتِهِ بِوِلایَتِکَ»؛
«وقتی چنین کردی، دوستی خود را به دوستی او و دوستی او را به دوستی خود پیوند داده‌ای.»[10]
در اینجا این فصل را با حدیث عرفانی ذیل پایان می‌بریم. حضرت موسی بن عمران(ع) به خدا عرض کرد:
««پروردگارا آیا کسی را مثل من گرامی داشته‌ای، آنجا که سخن خود را به من شنوانده‌ای؟
خداوند فرمود: بدان که برای من بندگانی هست که در آخرالزمان می‌آیند، آن‌ها به من از نسبت به تو نزدیک‌ترند، زیرا من با تو با واسطه بودن هفتاد هزار پرده‌ی حجاب سخن می‌گویم ولی هرگاه (بنده من در آخرالزمان) روزه بگیرد، و بر اثر روزه لب‌هایش سفید و رنگش زرد گردد این هفتاد هزار پرده را هنگام افطار آن‌ها برمی‌دارم» (و این چنین به آن‌ها نزدیک می‌شوم).[11]
روزی که سر از پرده برون خواهی کرد/ دانم که زمانه را زبون خواهی کرد
گر زیب و جمال از این فزون خواهی کرد/ یا رب چه جگرها است که خون خواهی کرد
نتیجه اینکه علاقه‌مندان و یاران امام مهدی(ع) باید کاملاً خود را وظیفه‌شناس و پایبند به اسلام و متعهّد و مسئول بدانند و همواره مراقب احوال و کارهای خود باشند، و از انحرافات دوری جسته و پناه به خدا ببرند و مو به مو احکام اسلام را عمل نمایند، تا شایستگی سربازی آن حضرت را پیدا کنند.
پی‌نوشت‌ها:
[1] بحارالانوار، ج 52، ص 140.
[2] سفینه البحار، ج 1، ص 250.
[3] همان.
[4] اصول کافی، ج 1، ص 219.
[5] اثبات الهداة، ج 7، ص 40.
[6] نور الابصار فی فضیلة الانتظار (تألیف: سید ابوالقاسم دهکردی)، ص 67.
[7] اصول کافی، ج 2، ص 74 (باب الطّاعه و التقوی).
[8] اصول کافی، ج 2، ص 174 (باب حق المؤمن علی اخیه).
[9] همان، ص 77.
[10] اصول کافی، ج 2، ص 169 – در این‌باره روایات جالب دیگری نیز آمده که در این کتاب از ص 169 تا 174 ذکر شده است.
[11] تفسیر روح البیان برسوئی، ذیل آیه 3، سوره مؤمن.
[2] سفینه البحار، ج 1، ص 250.
[3] همان.
[4] اصول کافی، ج 1، ص 219.
[5] اثبات الهداة، ج 7، ص 40.
[6] نور الابصار فی فضیلة الانتظار (تألیف: سید ابوالقاسم دهکردی)، ص 67.
[7] اصول کافی، ج 2، ص 74 (باب الطّاعه و التقوی).
[8] اصول کافی، ج 2، ص 174 (باب حق المؤمن علی اخیه).
[9] همان، ص 77.
[10] اصول کافی، ج 2، ص 169 – در این‌باره روایات جالب دیگری نیز آمده که در این کتاب از ص 169 تا 174 ذکر شده است.
[11] تفسیر روح البیان برسوئی، ذیل آیه 3، سوره مؤمن.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمّد محمّدی اشتهاردی
ارسال نظر